W społeczeństwie panuje przekonanie, że jeżeli widzi się kogoś w czarnej todze, to ma się do czynienia z prawnikiem. Rodzaj prawnika jest identyfikowany na podstawie koloru jego żabotu (kolorowe elementy na todze). Każdy przeciętnie zorientowany obywatel umie rozpoznać sędziego (po kolorze fioletowym) i prokuratora (czerwony żabot).
Każdy bez najmniejszego problemu potrafi też stwierdzić, który czym się zajmuje. Problemy zaczynają się jednak, kiedy pojawia się konieczność rozróżnienia radcy prawnego od adwokata. Samo odniesienie się do kolorów (niebieski dla radców, zielony dla adwokatów) nie wyjaśni żadnych wątpliwości. Zawody te są bardzo często utożsamiane przez społeczeństwo, a pojęcia radca prawny i adwokat używane zamiennie do tego samego prawnika. Czy radca prawny i adwokat mają różne kompetencje?
Problemy z rozróżnieniem adwokata i radcy prawnego, jakie ujawniają się przy ich zestawieniu, nie pojawiają się bez przyczyny – zakres obowiązków obu profesji jest bardzo podobny, a od pewnego czasu granica uprawnień między nimi zaciera się coraz bardziej, powodując, że te dwa różne zawody zlewają się w jedną profesję. Zacznijmy jednak od podobieństw. Zarówno radca prawny jak i adwokat, to osoby z wykształceniem prawniczym, posiadający uprawnienia do wykonywania zawodu, zrzeszeni w odpowiedniej korporacji, wykonujący zawód zaufania publicznego. Jako wspólny mianownik można wskazać też zakres obowiązków. Adwokat i radca prawny świadczą pomoc prawną, czyli udzielają porad prawnych, sporządzają opinie prawne, opracowują projekty aktów prawnych, występują przed sądami i urzędami oraz organami administracji i przed nimi reprezentują swoich klientów. Gdzie zatem różnice?
Zacząć należy od tego, że adwokat jest zawodem starszym, występował w Polsce już w dwudziestoleciu międzywojennym, jako wolny zawód. Natomiast radca prawny jako osobna profesja powstał w latach 60-tych XX wieku, którego obowiązkiem było świadczenie obsługi prawnej przedsiębiorstwom państwowym. Z urzędnika do spraw administracyjnych i handlowych pracującego dla Skarbu Państwa zawód ten ewoluował z czasem do pełnoprawnego wolnego zawodu prawniczego jako reprezentant osób fizycznych i prawnych. Zmiana ta jak każda ewolucja, była stopniowa.
Podstawowym elementem rozróżniającym adwokata od radcy prawnego było to, że dla adwokatów były zastrzeżone sprawy karne oraz sprawy rodzinne. Tylko adwokat mógł pełnić rolę pełnomocnika strony w sprawie rodzinnej (np. procesie rozwodowym) czy obrońcy podejrzanego lub oskarżanego w postępowaniu karnym. Radca prawny nie miał takiej możliwości, a w postępowaniu karnym mógł występować jedynie pełnomocnik strony innej niż oskarżony – mógł przykładowo reprezentować pokrzywdzonego czy oskarżyciela prywatnego. Dopiero w 2007 roku radcy prawni otrzymali możliwość prowadzenia spraw rodzinnych na równi z adwokatami. Jeżeli chodzi natomiast o sprawy karne, to od 1 lipca 2015 roku radcowie prawni są uprawnieni do obrony podejrzanych i oskarżonych w procesie karnym, tak samo jak adwokaci. Wcześniej małym wyłomem było przyznanie radcom prawnym uprawnień obrońcy w postępowaniu w sprawach od wykroczenia. Od dnia 1 lipca 2015 roku różnica między tymi dwoma zawodami jest praktycznie żadna. Nie oznacza to jednak, że nie zachowały się pewne różnice w innych aspektach.
Największą i wciąż istniejącą odmiennością, jest forma wykonywania zawodu, Adwokat może wykonywać swoją działalność tylko jako indywidualny przedsiębiorca (własna kancelaria) lub w formie spółki (zwykle cywilnej, partnerskiej lub komandytowej). W przeciwieństwie do radcy prawnego nie może pozostawać w stosunku pracy. Radca prawny może być zatrudniony na etacie w urzędzie czy w firmie, jeżeli taką potrzebę widzi jego klient. Natomiast zawarcie umowy o pracę z adwokatem jest wykluczone i klient może nawiązać jedynie stosunek cywilnoprawny, najczęściej w formie umowy zlecenia czy świadczenia usług.
Jeżeli chodzi o praktyczne rozróżnienie tych zawodów z perspektywy klienta, co do zasady radca prawny i adwokat mają takie same uprawnienia i aktualnie do każdego z nich można zgłosić się z jakimkolwiek problemem prawnym. Jedyne o czym należy pamiętać, to fakt, że radca prawny zatrudniony na podstawie umowy o pracę, nie może prowadzić spraw karnych. W praktyce więc radcowie prawni, którzy prowadzą własną kancelarię, uczestniczą jako wspólnik w spółce radców prawnych lub adwokacko-radcowskiej lub pracują w kancelarii na umowie cywilnoprawnej będą upoważnieni do występowania w roli obrońcy w sprawie karnej tak jak adwokat.
