Czym jest ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie jest instytucją prawną służącą, najogólniej mówiąc, ochronie osoby, która z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe).
Kiedy można złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż złożenie wniosku musi być przemyślane. W każdym przypadku wnioskujący powinien mieć na uwadze cel instytucji, którym jest ochrona osoby. W tym miejscu warto zacytować fragment Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 1974 r. wydanego w sprawie o sygn. akt: I CR 8/74, w którym Sąd stwierdza, że: „W razie istnienia przesłanek ubezwłasnowolnienia częściowego sąd może nie ubezwłasnowolnić osoby chorej (art. 16 § 1 k.c.), gdyby ubezwłasnowolnienie w większym stopniu osłabiło pozycję tej osoby, niż przyniosło jej pomoc. W szczególności pozostawienie osobie chorej możności prowadzenia przez nią jej spraw i decydowania o nich może być dla tej osoby korzystniejsze od pomocy kuratora.” Zgodnie z art. 545 § 4 k.p.c. lekkomyślne złożenie wniosku, lub złożenie go w złej wierze podlega grzywnie. Celem tego przepisu jest zapobieganie sytuacjom, w których wniosek o ubezwłasnowolnienie jest składany nie po to aby pomóc danej osobie, lecz np. po to aby przejąć kontrolę nad jej majątkiem, uniemożliwić zmianę testamentu itp. Najogólniej mówiąc, funkcją tego przepisu jest zapobieganie składaniu niegodziwych wniosków o ubezwłasnowolnienie.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
W kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie są:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.
Należy jednak mieć na uwadze, że krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłaszać tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego. Ponadto, orzecznictwo sądowe wskazuje także, że wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć także osoba, która ma być ubezwłasnowolniona (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r. w sprawie o sygn. akt: III CZP38/15).
Co powinien zawierać wniosek o ubezwłasnowolnienie?
We wniosku należy wskazać: dane wnioskodawcy (imię, nazwisko, adres, numer PESEL) oraz dane uczestników, którymi są z mocy prawa oprócz wnioskodawcy:
1) osoba, której dotyczy wniosek;
2) jej przedstawiciel ustawowy;
3) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Wniosek należy zaadresować do właściwego sądu okręgowego oraz dołączyć do niego dowód uiszczenia opłaty w wysokości 100 złotych, odpis skrócony aktu urodzenia osoby której wniosek dotyczy, a także odpis skrócony aktu małżeństwa, jeśli osoba której wniosek dotyczy jest w związku małżeńskim. Kolejnym elementem jest wskazanie jakiego rodzaju ubezwłasnowolnienia (całkowitego czy częściowego) dotyczy wniosek.
Najważniejszą częścią wniosku jest uzasadnienie. Należy w nim opisać zaburzenia lub choroby, które mogą stanowić podstawę wniosku. Konieczne jest również przedstawienie dowodów, na których opiera się wniosek, np. zaświadczenie lekarskie o chorobie, czy zaświadczenie z placówki leczniczej o uzależnieniu danej osoby. Ostatnią rzeczą, o której należy pamiętać jest załączenie do wniosku odpowiedniej ilości odpisów wniosku (dla uczestników oraz dla osoby której wniosek dotyczy).
Jakie są przesłanki ubezwłasnowolnienia?
O ubezwłasnowolnieniu Sąd może orzec po ustaleniu i rozważeniu istnienia dwóch przesłanek:
1. czy stwierdzony u uczestnika stan psychiczny wyłącza, czy jedynie ogranicza zdolność kierowania swoim postępowaniem,
2. czy ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe jest celowe ze względu na osobiste i majątkowe stosunki tej osoby.”(postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 października 2013 r. sygn. akt: I ACa 994/13)
W tym miejscu warto wskazać, co zdaniem orzecznictwa nie może być przyczyną ubezwłasnowolnienia. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w postanowieniu z dnia 20 września 1994 r. w sprawie o sygn. akt: I ACr 143/94: „Formy zachowań nie odpowiadające przyjętym w społeczeństwie kanonom obyczajowym i moralnym (wstąpienie do sekty religijnej, zmiana światopoglądu i dotychczasowego trybu życia), jeśli nie wiążą się z przyczyną w postaci niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej bądź zaburzeń psychicznych, nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia osoby, która takie zachowanie prezentuje.” W postanowieniu z dnia 14 marca 1977 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: II CR 58/78 Sąd Najwyższy stwierdził, że: „W świetle przepisów art. 13 § 1 i 16 § 1 k.c. podstawą ubezwłasnowolnienia nie może być – sam przez się – zarzut marnotrawstwa, o ile nie łączy się on z chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi.” Kolejną okolicznością, która zdaniem Sądu najwyższego nie może być przyczyną ubezwłasnowolnienia jest: „Proces miażdżycowy rozwinięty w stopniu odpowiednim do wieku nie może być uważany za chorobę psychiczną w rozumieniu art. 13 i 16 k.c.” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1976 r. sygn. akt II CR 471/76)
Biorąc pod uwagę powyższe, wskazać należy, że wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie powinno mieć na celu ochronę osoby oraz być przemyślane, a sam wniosek musi by sformułowany zgodnie z literą prawa.
Tekst nie stanowi opinii w rozumieniu ustawy o radcach prawnych. Jeśli jesteś zainteresowany uzyskaniem pomocy prawnej w takiej lub podobnej sprawie, skontaktuj się z nami pod numerem telefonu: 505 560 480 lub adresem e-mail: sekretariat@kancelariamosor.pl.
