Wielu przedsiębiorców ma problemy z płynnością finansową, co powoduje popadanie w opóźnienie w regulowaniu bieżących zobowiązań wobec wierzycieli. Samo zaleganie z płatnościami nie stanowi przestępstwa, jednak zdarza się, że niektórzy dłużnicy podejmują działania, które docelowo mają prowadzić do uchylenia się od zapłaty zobowiązania.
WIERZYCIEL W POSTĘPOWANIU KARNYM
Polskie ustawodawstwo zawiera regulacje prawne, pozwalające wierzycielom dochodzić zaspokojenia należności nie na drodze postępowania cywilnego, ale dające możliwość niejako zmobilizować dłużnika do zapłaty poprzez wszczęcie postępowania karnego. Regulacje dające dodatkowe narzędzia prawne wierzycielom zawiera m.in. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks Karny, a konkretne przepisy znaleźć można w rozdziale XXXVI, dotyczącym przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym.
UNIEMOŻLIWIENIE ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA
Czyn zabroniony, polegający na udaremnieniu lub uszczupleniu zaspokojenia wierzyciela poprzez podejmowanie określonych działań w określonym czasie, został uregulowany w przepisie art. 300 §1 kodeksu karnego i jest zagrożony karą do 3 lat pozbawienia wolności.
Aby doszło do popełnienia wyżej wymienionego typu czynu zabronionego, musi dojść do spełnienia przesłanek określonych w przepisie.
PRZESŁANKI
Po pierwsze, dłużnik musi podjąć określone działania, polegające na eliminowaniu składników swojego majątku poprzez ich usuwanie, ukrywanie, zbycie, darowanie, niszczenie, obciążanie lub uszkadzanie. Przepis wymienia więc wiele czynności sprawczych, które mogą prowadzić do popełnienia przestępstwa.
Zdaje się, że najczęściej dłużnicy dokonują darowizny składników majątku, bowiem zgodnie z przepisami umowa ta polega na bezpłatnym świadczeniu na rzecz drugiej osoby, wobec tego dłużnik nie dostaje w zamian żadnego świadczenia.
Często również dłużnicy ukrywają majątek, co zazwyczaj objawia się poprzez unikanie wpłat środków finansowych na rachunki bankowe i faworyzowanie płatności gotówką.
W zależności od motywacji dłużnika i jego relacji z wierzycielem, do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela może dojść również poprzez fizyczne uszkodzenie lub zniszczenie składnika majątku (np. celowe podpalenie rzeczy ruchomej lub nieruchomości, aby wierzyciel nie mógł uzyskać dochodzonej kwoty poprzez wszczęcie egzekucji).
Po drugie, aby powyższe działania mogły zostać zakwalifikowane jako czyn zabroniony, muszą być podejmowane w okresie, jeżeli dłużnik jest zagrożony niewypłacalnością lub upadłością.
Zgodnie z art. 11 ust. 1 – 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe, dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a stan ten trwa co najmniej trzy miesiące. Osoby prawne i jednostki organizacyjne uważa się za niewypłacalne, jeżeli zobowiązania pieniężne przekraczają stan majątkowy podmiotu, a stan ten utrzymuje się ponad dwadzieścia cztery miesiące.
Natomiast o upadłości możemy mówić, zgodnie z art. 10 wyżej wymienionej ustawy, gdy dochodzi do sytuacji, że dłużnik stał się niewypłacalny. Zagrożenie upadłością ma poważniejszy charakter, gdyż upadłość stwierdzana jest poprzez wydanie orzeczenia przez sąd upadłościowy.
Trzecim warunkiem przypisania dłużnikowi odpowiedzialności karnej za popełnienie przestępstwa z przepisu art. 300 §1 kodeksu karnego jest wystąpienie skutku w postaci faktycznego udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela.
Zatem, jeśli np. dłużnik zawiera umowę darowizny określonego składnika majątkowego na rzecz osoby trzeciej, a następnie wierzyciel nie może zaspokoić swojego roszczenia, a mógłby to uczynić, gdyby nie doszło do darowizny, to przesłanka ta zostaje spełniona. Wierzyciel bowiem doznaje szkody, która nie nastąpiłaby, gdyby składnik majątkowy pozostał we władaniu dłużnika.
Warto podkreślić, że jeśli dłużnik wyrządził szkodę większej ilości wierzycieli, na mocy przepisu art. 300 §4 kodeksu karnego będzie ponosił surowszą odpowiedzialność karną, gdyż wówczas taki sprawca podlegać będzie karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
UDAREMNIENIE EGZEKUCJI
Przestępstwo z przepisu art. 300 §2 kodeksu karnego dotyczy działań mających na celu utrudnianie toczących się postępowań przeciwko dłużnikowi. Jak wskazuje treść samego przepisu, do popełnienia czynu zabronionego dochodzi już po wydaniu orzeczenia przez sąd lub inny organ państwowy, na etapie gdy zostało ono przekazane do wykonania właściwemu organowi egzekucyjnemu.
Poza czynnościami sprawczymi przewidzianymi w przepisie art. 300 §1 kodeksu karnego, skierowanymi wobec przedmiotów które są lub mogą być zajęte w toku egzekucji, do realizacji znamion typu czynu zabronionego dochodzi również wtedy, gdy dłużnik usuwa tzw. „plomby komornicze”.
Powyższe zachowania, aby zostały uznane za przestępstwo, muszą w zamiarze dłużnika prowadzić do uniemożliwienia wyegzekwowania roszczenia przez wierzyciela.
Przestępstwo z przepisu art. 300 §2 kodeksu karnego jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
TRYB
Z uwagi na fakt, iż z oczywistych względów to wierzyciele są najbardziej zainteresowani dochodzeniem przysługujących im długów, na mocy przepisu art. 300 §4 kodeksu karnego ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego podmiotu. Następnie postępowanie prowadzą właściwe organy, jednak bez stosownego wniosku do prokuratury lub policji nie dojdzie do zainicjowania procesu.
Jeżeli pokrzywdzonym jest Skarb Państwa, to organy postępowania przygotowawczego z urzędu wszczynają postępowanie, bez konieczności uprzedniego składania wniosku o ściganie. Nie jest również istotne czy określone stationes fisci wyraża chęć dochodzenia uzyskania należności.
Podstawa prawna:
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks Karny
– Ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe
