Co trzeba wykazać przed sądem, żądając orzeczenia rozwodu z winy małżonka? Jakie zachowania małżonka mogą być powodem do uznania jego winy w rozpadzie małżeństwa?
Aby dokonać oceny, jakie zachowania małżonka mogą być zakwalifikowane jako zawinione, należy odnieść się do pojęcia winy na gruncie kodeksu cywilnego. Zachowania te muszą spełniać przesłanki: bezprawności, zawinienia oraz związku przyczynowo – skutkowego działania lub zaniechania małżonka z rozkładem pożycia.
Bezprawne zachowania to takie, które naruszają zasady współżycia społecznego lub normy prawne. W przypadku orzekania o winie w rozkładzie pożycia naruszenie przepisów może nastąpić przez niewypełnianie obowiązków małżonków, które są określone w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Najistotniejszymi przepisami w tym kontekście są art. 23 k.r.o. stanowiący, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie oraz są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli, art. 24 k.r.o. regulujący obowiązek wspólnego rozstrzygania w istotnych sprawach rodziny oraz art. 27 k.r.o. kreujący konieczność przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przez małżonków.
Zawinienie poczytuje się jako umyślność lub niedbalstwo w działaniu bądź zaniechaniu małżonka. Oznacza to, że małżonek musi naruszać swoje obowiązki albo z zamiarem doprowadzenia do rozpadu małżeństwa (umyślność), albo musi uświadamiać sobie, że jego zachowanie może skutkować zerwaniem więzi między małżonkami, a w konsekwencji rozkładem pożycia.
Z kolei związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy działaniem lub zaniechaniem małżonka przejawia się w tym, że miało ono wpływ na spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego.
Powyższe wywody teoretyczne łatwiej będzie zrozumieć na podstawie przytoczenia możliwych zawinionych przyczyn rozkładu małżeństwa.
Niewątpliwie zawinioną przyczyną rozkładu pożycia małżeńskiego może być zdrada. Zdrada jest definiowana różnie, jednak najczęściej w mowie potocznej zdradą określany jest dobrowolny akt płciowy z inną kobietą lub mężczyzną. Warto wskazać, że aby był on zakwalifikowany jako przyczyna rozwodu, powinien on nastąpić przed rozkładem małżeństwa, to znaczy przed zerwaniem wszelkich więzi gospodarczych czy uczuciowych. Tłumaczenie drugiej strony, że zdrada nastąpiła ze względu na zachowania powoda jest chybione i nie zasługuje na uwzględnienie. Zachowanie strony powodowej można jednakże kwalifikować jako współprzyczynę rozpadu małżeństwa. Zdradę można postrzegać nie tylko z perspektywy sfery fizycznej, ale także uczuciowej. Mowa wtedy o tzw. zdradzie emocjonalnej lub psychicznej. Polega ona na nawiązaniu silnej więzi emocjonalnej z inną osobą. Przejawia się ona przede wszystkim w izolowaniu małżonka od siebie, zatajaniu swoich uczuć, przerzucaniu wszelkich pozytywnych emocji na inną osobę. W większości przypadków zdrada psychiczna doprowadza do zerwania więzi uczuciowych istniejących między małżonkami.
Istotnymi w rozkładzie małżeństwa mogą być także cechy charakteru i usposobienie jednego z małżonków. Przede wszystkim ma to miejsce, jeśli temperament małżonka skutkuje częstymi kłótniami i awanturami, które są gwałtowne oraz połączone z poniżaniem drugiej osoby lub stosowaniem wobec niej przemocy. Agresywne zachowanie nie tylko wobec małżonka, ale również wobec osób bliskich drugiemu z małżonków może być uznane jako przyczyna rozpadu małżeństwa. Niewłaściwymi cechami charakteru mogą być także zbytnia uległość wpływom innych oraz niedojrzałość, które sprawiają, że małżonkowie nie mogą zbudować i utrzymać rodziny.
Często wskazuje się, że rozpad małżeństwa następuje w wyniku tzw. niezgodności charakterów. Najczęściej objawia się ona różnym światopoglądem, który ma odzwierciedlenie w sposobie wychowania dzieci, czy też odmiennym sposobem spędzania wolnego czasu i rozbieżnymi zainteresowaniami. Przypadkiem znanym z orzecznictwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2004 r., sygn. akt IV CK 609/03) może być zmiana religii podczas trwania małżeństwa. Oczywiście będzie ona przyczyną rozpadu więzi, o ile drugi z małżonków nie zaaprobuje tej zmiany i jeśli wpłynie ona negatywnie na wspólne pożycie, doprowadzi do zerwania dotychczasowych znajomości czy zreorganizuje dotychczasowe życie rodziny w sposób nieakceptowalny dla drugiej strony.
Przyczyną rozpadu małżeństwa może być w określonych sytuacjach nieuzgodniony wyjazd za granicę w celach zarobkowych. Oczywiście jeśli małżonkowie wspólnie podjęli decyzję, iż z racji trudnej materialnej sytuacji, jedno z nich wyjeżdża, to późniejsze oddalenie się od siebie wobec ustania przywiązania i braku starań o poprawę relacji należy zakwalifikować jako przyczynę, za którą ponoszą odpowiedzialność oboje małżonkowie. Natomiast jeśli jedna z osób dopuszcza się zdrady i zakłada nową rodzinę, to mimo iż wyjazd był uzgodniony przez obie strony, to przyczyną rozpadu małżeństwa zostanie obarczony niewierny małżonek.
Obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny wynikający z art. 27 k.r.o. powinien być spełniany przez obie strony małżeństwa. Jednak w przypadku gdy małżonkowie postanowili, iż jedno z nich nie będzie podejmowało pracy zarobkowej, a poświęci się prowadzeniu domu i wychowaniu rodziny, to nie można uznać, że nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny (również ze względu na art. 27 zd. 2 k.r.o.). Przyjmuje się, że osoba, która nie podejmuje pracy zarobkowej powinna w większej części uczestniczyć w wychowaniu dzieci i zajmowaniu się domem. Jeśli jednak brak podjęcia pracy nie przekłada się na wykonywanie obowiązków wobec rodziny w większym zakresie, nie wynika z obiektywnych przyczyn (np. choroba), a jest skutkiem braku starań czy motywacji do podnoszenia swoich kwalifikacji, to może stanowić to zawinioną przyczynę rozpadu małżeństwa.
Na zakończenie warto podkreślić, że małżeństwo może ulec rozpadowi z wielu różnych przyczyn, dlatego należy pamiętać, że sąd rozpatrując winę w rozkładzie pożycia może również przyjąć na skutek twierdzeń małżonków, że obie strony są winne. W takim wypadku nie jest istotne który z małżonków „bardziej” przyczynił się do zerwania więzi, gdyż wina nie ulega stopniowaniu w prawie rodzinnym. Powyższy katalog zawinionych przyczyn jest oczywiście przykładowy, a czynników rozpadu małżeństwa może być wiele (również takich za które nie ponosi winy żaden z małżonków), jednak aby uznać dane zachowanie małżonka za zawinione trzeba pamiętać o wykazaniu trzech wymienionych na początku przesłankach (bezprawności, zawinienia oraz związku przyczynowo – skutkowego).
