Spółki osobowe, to jest spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe oraz spółki komandytowo-akcyjne, nie mają osobowości prawnej, ale mają zdolność prawną, to znaczy mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Podstawę istnienia i działalności spółek osobowych stanowią wspólnicy. W celu odpowiedniego zabezpieczenia trwałości biznesu istotne jest zaplanowanie, z odpowiednim wyprzedzeniem, kwestii związanych z dalszym trwaniem działalności w przypadku śmierci jednego ze wspólników. Czy zawsze śmierć wspólnika pociąga za sobą rozwiązanie spółki i czy można temu zapobiec?
Spółka jawna i partnerska
W przypadku spółki jawnej jedną z przyczyn rozwiązania spółki jest m. in. śmierć wspólnika. Warto jednak podkreślić, że zgodnie z art. 64 § 1 Kodeksu spółek handlowych, pomimo śmierci wspólnika spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Zatem jeżeli zgodnie z umową spółki dopuszczalne jest dziedziczenie ogółu praw i obowiązków zmarłego wspólnika, konieczne jest zwrócenie uwagi na regulację, zgodnie z którą, jeżeli umowa spółki stanowi, że prawa, jakie miał zmarły wspólnik, służą wszystkim spadkobiercom wspólnie, a nie zawiera w tym względzie szczególnych postanowień, wówczas do wykonywania tych praw spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę. W pierwszej kolejności przy zawieraniu umowy spółki należy uwzględnić zatem zapis, że spółka ma funkcjonować nadal w przypadku śmierci wspólnika, a następnie w sposób szczegółowy określić sposób wykonywania praw, w przypadku, gdy spadkobiercami będzie kilka osób.
Podobna sytuacja dotyczy również spółek partnerskich – spadkobierca wspólnika (partnera) nie wstępuje w miejsce zmarłego, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Cechą charakterystyczną spółki partnerskiej jest to, iż przewidziana jest wyłącznie dla wspólników – osób fizycznych, które wykonują tzw. wolne zawody, a zatem wstąpienie spadkobierców nie zawsze jest możliwe.
Spółka komandytowa i komandytowo – akcyjna
W spółce komandytowej występują dwie kategorie wspólników – komandytariusze oraz komplementariusze. Komplementariusz, nazywany także wspólnikiem aktywnym, to wspólnik sprawujący zarząd (prowadzenie spraw) w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Komandytariusz jest wspólnikiem, który ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki tylko do wysokości sumy komandytowej. Dalsze trwanie spółki zależy zatem od statusu, jaki przysługiwał wspólnikowi. Śmierć komandytariusza nie jest przyczyną rozwiązania spółki, ale spadkobiercy komandytariusza powinni wskazać spółce jedną osobę do wykonywania ich praw. W przypadku śmierci komplementariusza, sytuacja kształtuje się podobnie do sytuacji śmierci wspólnika spółki jawnej – stanowi ona przyczynę rozwiązania spółki, chyba że z umowy spółki wynika inaczej lub pozostali wspólnicy tak postanowią.
Z uwagi na fakt, przepisy prawa nie zabraniają, aby wspólnikiem spółki była osoba prawna, jedną z popularniejszych form prowadzenia działalności jest spółka, w której jeden ze wspólników (najczęściej komplementariusz) jest spółka z o.o., natomiast osoby fizyczne są komandytariuszami. W takiej konfiguracji trwałość spółki jest zapewniona, ponieważ śmierć komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki.
Analogicznie jest w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej, w której funkcjonują komplementariusze i udziałowcy – śmierć komplementariusza może stanowić przyczynę rozwiązania spółki, a śmierć akcjonariusza spółki komandytowo-akcyjnej nie wpływa na dalsze trwanie spółki.
