W polskim ustawodawstwie na próżno szukać definicji władzy rodzicielskiej. Jako władzę rodzicielską (często nazywaną prawami rodzicielskimi) określa się zatem cały szereg uprawnień jakie przysługują rodzicom względem ich dzieci. W wyroku orzekającym rozwód sąd ma obowiązek orzec o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron rozwodzących się. 

Czym jest władza rodzicielska i komu przysługuje? 

Powszechnie jednak przyjęło się uznawać, iż władza rodzicielska to wzajemnie ze sobą powiązane prawa i obowiązki rodziców w stosunku do osoby i majątku dziecka. W zakres władzy rodzicielskiej wchodzi również reprezentowanie małoletniego przed organami państwowymi oraz innymi podmiotami. Do obowiązków wchodzących w zakres praw rodzicielskich należy również zapewnienie małoletniemu należytej pieczy i strzeżenia jego interesów.  Warto wskazać, że zasadniczym kryterium wyznaczającym granice i treść władzy rodzicielskiej jest dobro dziecka. Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego 
i opiekuńczego władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, przy czym jej istnienie jest niezależne od tego, czy rodzice są małżeństwem czy też nie. Zakres władzy rodzicielskiej jest dla obojga rodziców jednakowy i każdemu z nich przysługuje pełnia władzy.

Jak długo trwa władza rodzicielska?

Władza rodzicielska trwa aż do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, tj. do osiągnięcia 18 roku życia i z tą chwilą wygasa z mocy samego prawa. Warto jednak wspomnieć, że władza rodzicielska może ustać z innych przyczyn np. poprzez utratę przez rodzica pełnej zdolności do czynności prawnych, śmierci rodzica lub pozbawienie władzy rodzicielskiej.

Jak Sąd orzeka o władzy rodzicielskiej po rozwodzie?

Sąd w wyroku rozwodowym w zakresie władzy rodzicielskim może powierzyć ją obojgu rodzicom, powierzyć wykonywanie jej tylko jednemu z rodziców, natomiast drugiemu ograniczyć ją do określonych praw i obowiązków względem dziecka lub pozbawić, ograniczyć lub zawiesić władzę rodzicielską, jeżeli jest to uzasadnione konkretną sytuacją dziecka.

Jak wygląda wspólne wykonywanie władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców? 

Małżonkowie w toku postępowania rozwodowego mogą przedstawić pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Gdy porozumienie będzie zgodne z dobrem dziecka, Sąd uwzględni jego treść. Jednak w każdym przypadku rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem powinno zostać oparte na wszechstronnej analizie materiału dowodowego. Porozumienie powinno zatem dotyczyć wychowania, kierowania, troski o aspekt materialny dziecka i o jego osobę. 

Co w przypadku, gdy rodzice nie mogą dojść do porozumienia? 

Jeżeli rodzice dziecka nie mogą dojść do porozumienia, Sąd powierza władzę rodzicielską jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego rodzica do określonych praw i obowiązków względem dziecka. Sąd w tym zakresie kieruje się dobrem małoletniego. Dziecko będzie zamieszkiwać z tym z rodziców, który gwarantuje lepsze warunki do rozwoju osobistego dziecka. Drugi z rodziców, któremu władza jest ograniczona, traci uprawnienie do współdecydowania o niektórych kwestiach dotyczących wychowania dziecka (w orzeczeniu Sąd w sposób precyzyjny powinien określić obowiązki i uprawnienia rodzica w stosunku do dziecka).

W wyroku orzekającym rozwiązanie małżeństwa przez rozwód Sąd rozstrzyga między innymi o władzy rodzicielskiej nad wspólnym dzieckiem oraz o kontaktach z dzieckiem. Należy zatem zauważyć, że prawo do kontaktów jest niezależne od wykonywania władzy rodzicielskiej i nie należy tych kwestii utożsamiać. Najczęstszą sytuacją jest, że dziecko mieszka tylko z jednym rodzicem. Sąd zatem ma obowiązek ustalić sposób oraz częstotliwość kontaktów rodzica, z którym dziecko nie zamieszkuje. Sąd może, na zgodny wniosek rodziców odstąpić od rozstrzygania w kwestii kontaktów.

Na czym polegają kontakty z dzieckiem?

Zgodnie z art. 113 § 2 k.r.o. kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

W jaki sposób ustalić kontakty z dzieckiem po rozwodzie?

Sąd wydając rozstrzygnięcie w przedmiocie ustalenia kontaktów kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka, a plan realizacji kontaktów musi być możliwy do realizacji. Kontakty muszą być precyzyjne wskazane, uwzględniając dni tygodnia, godziny, miejsce spotkań, sposób odbioru dziecka i przywożenia go oraz czy w kontaktach ma prawo uczestniczyć drugi rodzic. Dodatkowo ustalając kontakty należy uwzględnić okresy wakacji oraz ferii zimowych. Wszystkie te elementy mają zapobiec ewentualnym konfliktom między rodzicami. Sądy najczęściej skłaniają się do rozstrzygnięcia tej kwestii w sposób ugodowy w ramach postępowania mediacyjnego. Warto również zaznaczyć, że istnieje możliwość późniejszej zmiany ustalonych kontaktów, bowiem wiadomo, że inaczej wygląda kwestia kontaktów z kilkuletnim dzieckiem a nastolatkiem. Niewykluczone, że może się również zmienić sytuacja życiowa rodzica uprawnionego do kontaktów np. gdy przeprowadzi się do innego miasta lub wyemigruje. 

Co zrobić, gdy były małżonek utrudnia kontakty z dzieckiem? 

Rozwiązaniem jest podjęcie kolejnych kroków na drodze sądowej. W pierwszym etapie jest to złożenie wniosku o egzekucję kontaktów. W ramach tego postępowania sąd może zagrozić rodzicowi utrudniającemu kontakty zapłatę kary pieniężnej za niestosowanie się do postanowień zawartych w wyroku rozwodowym w zakresie kontaktów. Jest to swoistego rodzaju upomnienie, które, jeśli nie przyniesie rezultatu, może spowodować sądowne nakazanie zapłaty ustalonej sumy za każdorazowe naruszenie ustaleń. Co istotne, karę wypłaca się bezpośrednio drugiemu z rodziców, a sama wysokość jest uzależniona od możliwości finansowych rodzica, od którego jest ona egzekwowana.