Prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej wymaga wiele wysiłku, sukces w biznesie daje jednak również wiele satysfakcji. Jak zabezpieczyć swoją działalność na wypadek śmierci tak by dorobek życia mógł zostać bezpiecznie i stabilnie przekazany spadkobiercom? 

Pozwala na to instytucja zarządcy sukcesyjnego stworzona w 2018 roku.   

W jaki sposób powołać zarządcę sukcesyjnego?

Osobę zarządcy sukcesyjnego może powołać przedsiębiorca wpisany do CEIDG. Konieczne jest pisemne złożenie oświadczenia o powołaniu danej osoby do tej funkcji oraz jej zgoda. Następnie trzeba złożyć wniosek o wpis do CEIDG faktu powołania zarządcy sukcesyjnego. Wniosek jest bezpłatny, można złożyć go za pośrednictwem internetu.

Drugim sposobem na powołanie zarządcy sukcesyjnego jest działanie spadkobierców przedsiębiorcy. Mogą oni w terminie 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy powołać zarządcę. Konieczne jest jednak by zgodę na takie powołanie wyraziły osoby posiadające co najmniej 85% udziału w spadku po przedsiębiorcy. Wszystkich czynności należy jednak dokonać w tej sytuacji przed notariuszem, on też zgłosi powołanie zarządcy do CEIDG.  

Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?

Zarządcą sukcesyjnym może być tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnej oraz wobec której nie wydano zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Nie może być nią osoba prawna, a więc np. żadna spółka czy też stowarzyszenie. 

Zarządca sukcesyjnym może być również osoba wpisana do CEIDG jako prokurent jeśli przedsiębiorca
zastrzeże, że z chwilą jego śmierci stanie się ona zarządcą sukcesyjnym.

• dotychczasowy prokurent, jeśli przedsiębiorca zastrzegł, że po jego śmierci stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Zarządcą sukcesyjnym nie może być natomiast osoba prawna (np. spółka).

Możliwe jest również powołanie „dalszego” zarządcy sukcesyjnego. Jest to rozwiązanie, które znajdzie zastosowanie w przypadku, gdy zarządca powołany w pierwszej kolejności nie będzie mógł pełnić tej funkcji, zrezygnuje z niej lub utraci zdolność do czynności prawnej. W takiej sytuacji dalszy zarządca automatycznie zajmie miejsce pierwszego zarządcy sukcesyjnego. 

Zarządca sukcesyjny co do zasady ma prawo działać przez dwa lata od śmierci przedsiębiorcy.

Korzyści z powołania zarządcy sukcesyjnego

Dzięki zastosowaniu zarządu sukcesyjnego stepuje ciągłość działania firmy zmarłego przedsiębiorcy. Można kontynuować wykonywanie umów zawartych przez zmarłego, pozyskiwać nowych klientów. Pozwala to płynnie przekazać działalność gospodarczą spadkobiercom przedsiębiorcy bez jej zawieszania. Jest to szczególnie ważne w przypadku wielości spadkobierców, która może spowodować ewentualne konflikty pomiędzy nimi np. co do tego komu firma ma przypaść i w jakim kierunku dalej działać.

Zarządca sukcesyjny ma prawo między innymi:

1. prowadzić bieżące sprawy przedsiębiorstwa w granicach zwykłego zarządu, czyli co do zasady w zakresie działalności jaką prowadzi przedsiębiorstwo, na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd, czyli np. zakupu drogiej nieruchomości, zmiany profilu działalności przedsiębiorstwa potrzebuje zgody spadkobierców,
2. posługiwać się firmą (nazwą) zmarłego przedsiębiorcy, jednak z dodatkiem słów „w spadku”,
3. zawierać umowy z kontrahentami przedsiębiorstwa i nowymi klientami
4. występować przed sądami powszechnymi i administracyjnymi w sprawach przedsiębiorstwa,

Stosunkowo nowa instytucja zarządcy sukcesyjnego powinna być rozważana przez każdego przedsiębiorcę pozwoli ona bowiem zabezpieczyć los przedsiębiorstwa na przyszłość i spokojnie przekazać jej bez niepotrzebnych perturbacji spadkobiercom.

Spółki osobowe, to jest spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe oraz spółki komandytowo-akcyjne, nie mają osobowości prawnej, ale mają zdolność prawną, to znaczy mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Podstawę istnienia i działalności spółek osobowych stanowią wspólnicy. W celu odpowiedniego zabezpieczenia trwałości biznesu istotne jest zaplanowanie, z odpowiednim wyprzedzeniem, kwestii związanych z dalszym trwaniem działalności w przypadku śmierci jednego ze wspólników. Czy zawsze śmierć wspólnika pociąga za sobą rozwiązanie spółki i czy można temu zapobiec?

Spółka jawna i partnerska

W przypadku spółki jawnej jedną z przyczyn rozwiązania spółki jest m. in. śmierć wspólnika. Warto jednak podkreślić, że zgodnie z art. 64 § 1 Kodeksu spółek handlowych, pomimo śmierci wspólnika spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Zatem jeżeli zgodnie z umową spółki dopuszczalne jest dziedziczenie ogółu praw i obowiązków zmarłego wspólnika, konieczne jest zwrócenie uwagi na regulację, zgodnie z którą, jeżeli umowa spółki stanowi, że prawa, jakie miał zmarły wspólnik, służą wszystkim spadkobiercom wspólnie, a nie zawiera w tym względzie szczególnych postanowień, wówczas do wykonywania tych praw spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę. W pierwszej kolejności przy zawieraniu umowy spółki należy uwzględnić zatem zapis, że spółka ma funkcjonować nadal w przypadku śmierci wspólnika, a następnie w sposób szczegółowy określić sposób wykonywania praw, w przypadku, gdy spadkobiercami będzie kilka osób. 

Podobna sytuacja dotyczy również spółek partnerskich – spadkobierca wspólnika (partnera) nie wstępuje w miejsce zmarłego, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Cechą charakterystyczną spółki partnerskiej jest to, iż przewidziana jest wyłącznie dla wspólników – osób fizycznych, które wykonują tzw. wolne zawody, a zatem wstąpienie spadkobierców nie zawsze jest możliwe.

Spółka komandytowa i komandytowo – akcyjna

W spółce komandytowej występują dwie kategorie wspólników – komandytariusze oraz komplementariusze. Komplementariusz, nazywany także wspólnikiem aktywnym, to wspólnik sprawujący zarząd (prowadzenie spraw) w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Komandytariusz jest wspólnikiem, który ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki tylko do wysokości sumy komandytowej. Dalsze trwanie spółki zależy zatem od statusu, jaki przysługiwał wspólnikowi. Śmierć komandytariusza nie jest przyczyną rozwiązania spółki, ale spadkobiercy komandytariusza powinni wskazać spółce jedną osobę do wykonywania ich praw. W przypadku śmierci komplementariusza, sytuacja kształtuje się podobnie do sytuacji śmierci wspólnika spółki jawnej – stanowi ona przyczynę rozwiązania spółki, chyba że z umowy spółki wynika inaczej lub pozostali wspólnicy tak postanowią. 

Z uwagi na fakt, przepisy prawa nie zabraniają, aby wspólnikiem spółki była osoba prawna, jedną z popularniejszych form prowadzenia działalności jest spółka, w której jeden ze wspólników (najczęściej komplementariusz) jest spółka z o.o., natomiast osoby fizyczne są komandytariuszami. W takiej konfiguracji trwałość spółki jest zapewniona, ponieważ śmierć komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki.

Analogicznie jest w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej, w której funkcjonują komplementariusze i udziałowcy – śmierć komplementariusza może stanowić przyczynę rozwiązania spółki, a śmierć akcjonariusza spółki komandytowo-akcyjnej nie wpływa na dalsze trwanie spółki.