Prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej wymaga wiele wysiłku, sukces w biznesie daje jednak również wiele satysfakcji. Jak zabezpieczyć swoją działalność na wypadek śmierci tak by dorobek życia mógł zostać bezpiecznie i stabilnie przekazany spadkobiercom? 

Pozwala na to instytucja zarządcy sukcesyjnego stworzona w 2018 roku.   

W jaki sposób powołać zarządcę sukcesyjnego?

Osobę zarządcy sukcesyjnego może powołać przedsiębiorca wpisany do CEIDG. Konieczne jest pisemne złożenie oświadczenia o powołaniu danej osoby do tej funkcji oraz jej zgoda. Następnie trzeba złożyć wniosek o wpis do CEIDG faktu powołania zarządcy sukcesyjnego. Wniosek jest bezpłatny, można złożyć go za pośrednictwem internetu.

Drugim sposobem na powołanie zarządcy sukcesyjnego jest działanie spadkobierców przedsiębiorcy. Mogą oni w terminie 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy powołać zarządcę. Konieczne jest jednak by zgodę na takie powołanie wyraziły osoby posiadające co najmniej 85% udziału w spadku po przedsiębiorcy. Wszystkich czynności należy jednak dokonać w tej sytuacji przed notariuszem, on też zgłosi powołanie zarządcy do CEIDG.  

Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?

Zarządcą sukcesyjnym może być tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnej oraz wobec której nie wydano zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Nie może być nią osoba prawna, a więc np. żadna spółka czy też stowarzyszenie. 

Zarządca sukcesyjnym może być również osoba wpisana do CEIDG jako prokurent jeśli przedsiębiorca
zastrzeże, że z chwilą jego śmierci stanie się ona zarządcą sukcesyjnym.

• dotychczasowy prokurent, jeśli przedsiębiorca zastrzegł, że po jego śmierci stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Zarządcą sukcesyjnym nie może być natomiast osoba prawna (np. spółka).

Możliwe jest również powołanie „dalszego” zarządcy sukcesyjnego. Jest to rozwiązanie, które znajdzie zastosowanie w przypadku, gdy zarządca powołany w pierwszej kolejności nie będzie mógł pełnić tej funkcji, zrezygnuje z niej lub utraci zdolność do czynności prawnej. W takiej sytuacji dalszy zarządca automatycznie zajmie miejsce pierwszego zarządcy sukcesyjnego. 

Zarządca sukcesyjny co do zasady ma prawo działać przez dwa lata od śmierci przedsiębiorcy.

Korzyści z powołania zarządcy sukcesyjnego

Dzięki zastosowaniu zarządu sukcesyjnego stepuje ciągłość działania firmy zmarłego przedsiębiorcy. Można kontynuować wykonywanie umów zawartych przez zmarłego, pozyskiwać nowych klientów. Pozwala to płynnie przekazać działalność gospodarczą spadkobiercom przedsiębiorcy bez jej zawieszania. Jest to szczególnie ważne w przypadku wielości spadkobierców, która może spowodować ewentualne konflikty pomiędzy nimi np. co do tego komu firma ma przypaść i w jakim kierunku dalej działać.

Zarządca sukcesyjny ma prawo między innymi:

1. prowadzić bieżące sprawy przedsiębiorstwa w granicach zwykłego zarządu, czyli co do zasady w zakresie działalności jaką prowadzi przedsiębiorstwo, na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd, czyli np. zakupu drogiej nieruchomości, zmiany profilu działalności przedsiębiorstwa potrzebuje zgody spadkobierców,
2. posługiwać się firmą (nazwą) zmarłego przedsiębiorcy, jednak z dodatkiem słów „w spadku”,
3. zawierać umowy z kontrahentami przedsiębiorstwa i nowymi klientami
4. występować przed sądami powszechnymi i administracyjnymi w sprawach przedsiębiorstwa,

Stosunkowo nowa instytucja zarządcy sukcesyjnego powinna być rozważana przez każdego przedsiębiorcę pozwoli ona bowiem zabezpieczyć los przedsiębiorstwa na przyszłość i spokojnie przekazać jej bez niepotrzebnych perturbacji spadkobiercom.

Spółki osobowe, to jest spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe oraz spółki komandytowo-akcyjne, nie mają osobowości prawnej, ale mają zdolność prawną, to znaczy mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Podstawę istnienia i działalności spółek osobowych stanowią wspólnicy. W celu odpowiedniego zabezpieczenia trwałości biznesu istotne jest zaplanowanie, z odpowiednim wyprzedzeniem, kwestii związanych z dalszym trwaniem działalności w przypadku śmierci jednego ze wspólników. Czy zawsze śmierć wspólnika pociąga za sobą rozwiązanie spółki i czy można temu zapobiec?

Spółka jawna i partnerska

W przypadku spółki jawnej jedną z przyczyn rozwiązania spółki jest m. in. śmierć wspólnika. Warto jednak podkreślić, że zgodnie z art. 64 § 1 Kodeksu spółek handlowych, pomimo śmierci wspólnika spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Zatem jeżeli zgodnie z umową spółki dopuszczalne jest dziedziczenie ogółu praw i obowiązków zmarłego wspólnika, konieczne jest zwrócenie uwagi na regulację, zgodnie z którą, jeżeli umowa spółki stanowi, że prawa, jakie miał zmarły wspólnik, służą wszystkim spadkobiercom wspólnie, a nie zawiera w tym względzie szczególnych postanowień, wówczas do wykonywania tych praw spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę. W pierwszej kolejności przy zawieraniu umowy spółki należy uwzględnić zatem zapis, że spółka ma funkcjonować nadal w przypadku śmierci wspólnika, a następnie w sposób szczegółowy określić sposób wykonywania praw, w przypadku, gdy spadkobiercami będzie kilka osób. 

Podobna sytuacja dotyczy również spółek partnerskich – spadkobierca wspólnika (partnera) nie wstępuje w miejsce zmarłego, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Cechą charakterystyczną spółki partnerskiej jest to, iż przewidziana jest wyłącznie dla wspólników – osób fizycznych, które wykonują tzw. wolne zawody, a zatem wstąpienie spadkobierców nie zawsze jest możliwe.

Spółka komandytowa i komandytowo – akcyjna

W spółce komandytowej występują dwie kategorie wspólników – komandytariusze oraz komplementariusze. Komplementariusz, nazywany także wspólnikiem aktywnym, to wspólnik sprawujący zarząd (prowadzenie spraw) w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Komandytariusz jest wspólnikiem, który ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki tylko do wysokości sumy komandytowej. Dalsze trwanie spółki zależy zatem od statusu, jaki przysługiwał wspólnikowi. Śmierć komandytariusza nie jest przyczyną rozwiązania spółki, ale spadkobiercy komandytariusza powinni wskazać spółce jedną osobę do wykonywania ich praw. W przypadku śmierci komplementariusza, sytuacja kształtuje się podobnie do sytuacji śmierci wspólnika spółki jawnej – stanowi ona przyczynę rozwiązania spółki, chyba że z umowy spółki wynika inaczej lub pozostali wspólnicy tak postanowią. 

Z uwagi na fakt, przepisy prawa nie zabraniają, aby wspólnikiem spółki była osoba prawna, jedną z popularniejszych form prowadzenia działalności jest spółka, w której jeden ze wspólników (najczęściej komplementariusz) jest spółka z o.o., natomiast osoby fizyczne są komandytariuszami. W takiej konfiguracji trwałość spółki jest zapewniona, ponieważ śmierć komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki.

Analogicznie jest w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej, w której funkcjonują komplementariusze i udziałowcy – śmierć komplementariusza może stanowić przyczynę rozwiązania spółki, a śmierć akcjonariusza spółki komandytowo-akcyjnej nie wpływa na dalsze trwanie spółki.

Postępowanie sanacyjne jest jednym z czterech postępowań restrukturyzacyjnych opisanych w ustawie z dnia 15 maja 2015 roku Prawo restrukturyzacyjne. Oprócz zasadniczej funkcji postępowań restrukturyzacyjnych, czyli uniknięcia ogłoszenia upadłości w drodze zawarcia układu z wierzycielami – postępowanie sanacyjne umożliwia podjęcie działań sanacyjnych, tj. czynności prawnych i faktycznych, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i mają na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań na podstawie planu restrukturyzacyjnego przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją.

POSTĘPOWANIE SANACYJNE

Postępowanie sanacyjne jest uregulowane w przepisach art. 283 – 323 ustawy z dnia 15 maja 2015 roku Prawo restrukturyzacyjne. Postępowanie sanacyjne może być wszczęte i prowadzone w związku z niepowodzeniem innego postępowania restrukturyzacyjnego.

• Wniosek przedsiębiorcy o otwarcie postępowania i ew. wniosek o zabezpieczenie

Postępowanie sanacyjne jest wszczynane na skutek złożenia wniosku restrukturyzacyjnego do sądu restrukturyzacyjnego, którym jest właściwy miejscowo sąd gospodarczy. Uprawnionym do złożenia wniosku restrukturyzacyjnego jest dłużnik; kurator w odniesieniu do osób prawnych; a także wierzyciel osobisty, gdy dłużnik jest niewypłacalną osobą prawną.

Wniosek musi zawierać takie informacje jak:

– wstępny plan restrukturyzacyjny wraz z uzasadnieniem wskazującym, że jego wdrożenie przywróci dłużnikowi zdolność do wykonywania zobowiązań;

– uprawdopodobnienie zdolności dłużnika do bieżącego pokrywania kosztów postępowania i bieżących zobowiązań;

– wykaz wierzycieli oraz wierzytelności spornych.

Sąd powinien rozpoznać wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego w terminie 2 tygodni od dnia złożenia wniosku – na posiedzeniu niejawnym.

W postępowaniu o otwarcie postępowania sanacyjnego sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego lub tymczasowego zarządcy. Jest to działanie fakultatywne, sąd może, ale nie musi zabezpieczać majątku dłużnika. Może uczynić to w reakcji na wniosek, ale również z urzędu.

• Postanowienie Sądu o otwarciu postępowania sanacyjnego

Otwarcie postępowania sanacyjnego powoduje, że mienie potrzebne do prowadzenia przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika staje się masą sanacyjną. Dłużnik traci prawo zarządu nad majątkiem, pod rygorem nieważności czynności prawnych dokonanych z naruszeniem zakazu. Zarząd nad mieniem dłużnika obejmuje zarządca wyznaczony przez sąd. Zarządca dokonuje czynności w imieniu własnym, ale na rachunek dłużnika, wykonuje obowiązki sprawozdawcze ciążące na dłużniku oraz nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w sprawach dotyczących masy sanacyjnej.

Dłużnik ma obowiązek wskazać i wydać zarządcy cały majątek oraz dokumenty dotyczące jego działalności, majątku i rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe i inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych oraz korespondencję, a także udzielać zarządcy wszelkich potrzebnych wyjaśnień.

Otwarcie postępowania sanacyjnego zapewnia dłużnikowi ochronę przed egzekwowaniem wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo (np. hipoteką lub zastawami).

• Bezskuteczność czynności po otwarciu postępowania sanacyjnego

Po otwarciu postępowania sanacyjnego bezskuteczne w stosunku do masy sanacyjnej są czynności prawne, nieodpłatne albo odpłatne, którymi dłużnik rozporządził swoim majątkiem, jeżeli wartość świadczenia dłużnika przewyższa w istotnym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez dłużnika lub zastrzeżonego dla dłużnika lub dla osoby trzeciej, dokonane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego. Powyższe stosuje się także odpowiednio do ugody sądowej, uznania powództwa i zrzeczenia się roszczenia.

Bezskuteczne w stosunku do masy sanacyjnej są zabezpieczenia, które nie zostały ustanowione bezpośrednio w związku z otrzymaniem przez dłużnika świadczenia, a zostały ustanowione przez dłużnika w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego. Podobnie bezskuteczne jest ustanowienie w tymże terminie zabezpieczenia w części, która w dniu ustanowienia zabezpieczenia przewyższa więcej niż o połowę wartość zabezpieczonego świadczenia otrzymanego przez dłużnika. Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do ustanowionych przez dłużnika poręczeń, gwarancji i innych podobnych czynności dokonywanych w celu zabezpieczenia świadczenia.

Wraz z otwarciem postępowania sanacyjnego prokura i inne pełnomocnictwa udzielone przez dłużnika wygasają. Od tej pory jedynie zarządca ma prawo do udzielania pełnomocnictw.

• Działania zarządcy

Zarządca po zawarciu porozumienia z dłużnikiem sporządza w terminie trzydziestu dni od otwarcia plan restrukturyzacyjny, w którym np:

• wskazuje zasady zwolnienia pracowników;
• wskazuje niewykonywane (nierentowne) umowy, od których zamierza odstąpić;
• “wyprzedaję” przedmioty z majątku dłużnika, przyspiesza proces oczyszczania masy sanacyjnej ze zbędnych aktywów;
• kwestionuje czynności dłużnika dokonane w okresie poprzedzającym otwarcie postępowania sanacyjnego.

Przed zatwierdzeniem planu restrukturyzacyjnego zarządca może podjąć działania mające na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności wykonywania zobowiązań, jeżeli brak ich niezwłocznego podjęcia istotnie utrudniłby możliwość osiągnięcia celu postępowania sanacyjnego.

W tym samym terminie 30 dni od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego zarządca sporządza i składa sędziemu komisarzowi spis wierzytelności.

O zamiarze podjęcia działań zarządca informuje sędziego-komisarza, który może w terminie trzech dni zakazać podjęcia wskazanych działań.

• Zwołanie zgromadzenia wierzycieli przez sędziego komisarza

Po zrealizowaniu części lub całości planu restrukturyzacyjnego sędzia komisarz zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem restrukturyzacyjnym. Zgromadzenie wierzycieli odbywa się niezwłocznie po zrealizowaniu planu restrukturyzacyjnego w całości lub w części przewidzianej do wykonania w toku postępowania sanacyjnego, nie później jednak niż przed upływem dwunastu miesięcy od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego.

Układ obejmuje wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego oraz wierzytelności zależne od warunku, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu. Wierzytelności wynikające z umowy wzajemnej, która nie została wykonana w całości lub części przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, są objęte układem tylko w przypadku, gdy świadczenie drugiej strony jest świadczeniem podzielnym i tylko w zakresie, w jakim druga strona spełniła świadczenie przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego i nie otrzymała świadczenia wzajemnego.

Restrukturyzacja zobowiązań dłużnika na mocy układu może obejmować w szczególności:

• odroczenie terminu wykonania;
• rozłożenie spłaty na raty;
• zmniejszenie wysokości;
• konwersję wierzytelności na udziały lub akcję;
• zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.
• Zakończenie postępowania sanacyjnego

Postępowanie sanacyjne zostaje zakończone z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu lub o odmowie jego zatwierdzenia.

Wraz z zakończeniem postępowania bądź uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania dłużnik odzyskuje prawo zarządu majątkiem, który wydaje zarządca.

Z dniem uprawomocnienia się postanowienia, zarządca obejmuje funkcję wykonania układu i co trzy miesiące składa do Sądu sprawozdanie dot. wykonania planu restrukturyzacyjnego.

Podstawa prawna:

– ustawa z dnia 15 maja 2015 roku Prawo restrukturyzacyjne